علم اصول فقه در فرآیندی تاریخی ایجاد شد
تاریخ انتشار: ۱۵ اسفند ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۸۹۱۸۵۸
نشست «فرآیند شکل‌گیری دانش اصول فقه؛ نقدی بر انگاره تاسیس» با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمدحسن حکیم؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث، سه‌شنبه 15 اسفند در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید.
اصل چگونگی پیدایی و شکل‌گیری دانش‌ها از مباحث مقدمی برای همه دانش‌هاست و منحصر به اصول فقه نیست.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
عمدتا در این کتاب‌ها تلاش بر این است تقدم یک مذهب بر مذاهب دیگر اثبات شود. مثلا احناف معتقدند که شیبانی موسس اصول فقه بوده و حجتشان هم مطالب اصولی است که در کتاب‌های او منتشر است. شافعی‌ها می‌گویند شافعی موسس بوده است و حجتشان رساله شافعی است که می‌گویند اولین کتاب اصولی مسلمانان است که مانده است. در میان امامیه چند قول رواج دارد برخی قائل به موسس بودن امامین باقرین هستند، برخی این تاسیس را منصرف به تلامیذ ائمه کردند.
نکته جالب این است هیچ کدام از این ادعاها قابلیت ارزیابی و نقد ندارد چون یا آثاری از آن دوره بر جای نمانده یا آثاری که مانده کامل نیست و شامل بخشی از مباحث است. مثلا همین ادعای امامیه در مورد موسس بودن باقرین مشکلش این است که عامه می‌گویند شما مجموعه گزارش‌هایی دارید و نمی‌شود اسم این را علم گذاشت. بنابراین بر اساس مکتوبات باقی‌مانده، تاسیس مذهب برای هیچ یک از مذاهب ثابت نیست و هیچ یک از مذاهب چنین چیزی در اختیار ندارند. اگر بخواهیم به آرا و نظرات پراکنده اطلاق علم اصول کنیم این ادعا هم تمام نیست چون اولا به این نظرات پراکنده علم گفته نمی‌شود، ثانیا منحصر در موارد ادعاشده نیست و اقلا در قرن دوم هجری بیش از ده فقیه و دانشمند مسلمان را می‌شود برشمرد که گزارش آرا و نظرات اینها موجود است و هر کدام مباحث مرتبط با مطالب اصولی دارند.
گاهی سلیقه‌گرایی در این مسئله منجر به مسائل خطرناک‌تری شده و داخل مذهب مشکل ایجاد کرده است مثلا یکی از مسائلی که بین شیعیان سوء تفاهم ایجاد کرد و موجب شد اخباریون مقابل علم اصول صف‌کشی کنند همین بود که می‌گفتند اینها اصول را از عامه گرفتند چون علم اصول را عامه ایجاد کردند.
با توجه به این مقدمات ما با چه شاخص‌هایی پیدایی علم اصول فقه را ردیابی کنیم؟ اگر کسی علم اصول را پدید نیاورده است چطور علمی به این پررنگی پدیدار شده؟ به عقیده بنده سوال از موسس خطا است چون طبیعت دانش ابای از این معنا دارد. ما ماهیتی به نام دانش داریم که اقتضائاتی دارد که این اقتضائات نافی تحققش توسط یک شخص و شخصیت است.
نکته این است که دانش، محصول فرایند اندیشه در انتظام‌دهی به اطلاعات است و نظم‌دهی اختراع و ابداع نیست بلکه نتیجه تلاش فکری است. لذا وقتی بحث از دانش می‌شود مراحل تحولی دانش معنادار است. گاهی اوقات ممکن است یک قاعده یا قانون را یک نفر کشف کند یا جعل کند ولی به این، تاسیس علم گفته نمی‌شود. بنابراین تاسیس اصل داریم ولی تاسیس اصل به معنای تاسیس علم نیست.
اگر اینطور باشد هر چه در حوزه دانش‌های مختلف نگاه می‌کنیم معمولش این نیست که یک دانش را یک نفر پدید آورده باشد بلکه رفت و آمد اندیشه و تضارب آراست که به پیدایی دانش منجر می‌شود. مثلا من ندیدم بگویند مخترع پزشکی فلانی است یا مخترع فیزیک فلانی است بلکه این علوم در طی فرآیند زمان شکل گرفتند.
به جای اشخاص، بر افکار تمرکز کنیداگر ما دنبال موسس نباشیم باید یک جایگزین داشته باشیم تا پیدایی دانش را ردیابی کنیم. در قبال موسس، در مطالعات معاصر در تاریخ علم فرآیند شکل‌گیری را مورد مطالعه قرار می‌دهند یعنی سیر حرکت اندیشه را مطالعه می‌کنند. چکار کنیم فرآیند شکل‌گیری را تحلیل کنیم؟ اولا باید تمرکز را از اشخاص برداریم و بر اندیشه‌ها تمرکز کنیم و حرکت فکر را ردیابی کنیم. عنصر اصلی که پیدایی و انشقاق و استقلال دانش‌ها را شکل می‌دهد اندیشه و حرکت فکر است و او باید رصد شود.
اصول فقه در حوزه اندیشه‌ای مسلمانان پدیدار شد. وقتی آغاز رسالت را بررسی می‌کنیم در کلمات پیامبر(ص) زمینه‌هایی را می‌توانیم پیدا کنیم که عامل محرک برای اندیشه اصولی باشد اما این تحرک اتفاق نیفتاده است. پیامبر(ص) در این زمینه بیانی دارد ولی مخاطب به این سمت نرفته. به جهت رویکردی که حاکمان بعد از پیامبر(ص) داشتند اینها مانع شکل‌گیری یا استمرار اندیشه در مسیر استنباط شدند و رفتار دستوری با دانش کردند. اینها حرف ما امامیه نیست بلکه تاریخ‌نگاران فقه و شریعت به این مسئله تصریح کردند.
پس در کلمات نبوی اشارات به اصول و قواعد استنباط است ولی در مخاطب جاگیر نشده و جریانی پدیدار نشده است. در دوره پایانی عصر صحابه، امیرالمومنین(ع) و حسنین تلاش جدی برای بازگرداندن مردم به کتاب و سنت انجام دادند ولی باز مخاطب بیشتر از اینکه سراغ کتاب و سنت برگردد و آن را حفظ کند ظرفیت نداشت.
در دوره تابعین دو حرکت جدی صورت گرفت یکی تلاش امام سجاد(ع) است. ایشان اندیشه مسلمین را از حفظ و نقل صرف حدیث به مرتبه مستندسازی آرا با کتاب و سنت ارتقا می‌دهد و یک نحو استظهار از کتاب و سنت در این دوره پدیدار می‌شود. این یک حرکت جدی است که در دوره امام سجاد(ع) اتفاق می‌افتد. حرکت دوم حرکت امام باقر(ع) است که رسما استنباط از کتاب و سنت را تعلیم می‌دهد. همه فقهای تابعین و نسل بعدی فقها اصرار دارند بگویند ما شاگرد امام باقر(ع) هستیم یعنی در این دوره یک دانش نو به نام فقه پدیدار شد و فقیه مصداق پیدا کرد. اگر اینطور باشد توسعه دانشی فقه در قرن دوم معنا پیدا می‌کند. همه اینها زمینه شکل‌گیری اندیشه اصولی را میان مسلمانان پدید آورد یعنی بعد از شکل‌گیری دانش فقه و نیاز استنباطی فقیه، داده اصولی مورد توجه قرار گرفت و این داده‌ها رده‌بندی و پردازش شد و مفهوم اطلاعات اصولی در قرن دوم پدیدار شد.
منبع: ایکنا (خبرگزاری بین‌المللی قرآن)منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: کتاب و سنت پدیدار شد علم اصول اصول فقه شکل گیری دانش ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۸۹۱۸۵۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ایجاد دفتر فراجا در بنیاد ملی نخبگان؛ علت چیست؟!
روح الله دهقانی فیروز آبادی ایجاد دفتر فراجا در بنیاد ملی نخبگان را در راستای دسترسی به آمار‌های مهاجرت نخبگان دانست و اظهار داشت: بخش زیادی از توفیقات کشورهایی، چون هند و چین به لطف محققانی است که در سایر کشور‌ها به تحقیق و پژوهش اشتغال دارند.
به گزارش ایسنا، وی در نشست خبری امروز که در محل ساختمان معاونت علمی ریاست‌جمهوری برگزار شد، با بیان اینکه «وعده صادق» دارای دو بال علم و فناوری بومی و شجاعت و تدبیر در استفاده صحیح از علم و فناوری است، گفت: هر انسان آزاده‌ای که این عملیات را مشاهده کرد، دریافت که ایران توان ساخت تجهیزات دفاعی، پدافندی و آفندی را دارد.
وی ادامه داد: امسال و سال قبل از سوی مقام معظم رهبری بر مردمی‌سازی اقتصاد تاکید شده است و شرکت‌های دانش‌بنیان مصداق مردمی‌سازی اقتصاد به شمار می‌روند.
دهقانی فیروزآبادی در خصوص سؤال ایسنا مبنی بر ایجاد دفتر فراجا در بنیاد ملی نخبگان برای رصد نخبگان با تاکید بر اینکه همه کشورهای دنیا ورود و خروج افراد به کشورشان را رصد می‌کنند، افزود: بازگشت محققان ایرانی در قالب عضو هیات علمی و ... به کشور دو برابر شده است.
وی ادامه داد: محققان همه کشورهای دنیا یا از کشورشان خارج شده و یا محققانی به کشورشان وارد می‌شود و کشور چین بزرگترین مهاجر فرست دنیا به شمار می‌رود، ولی رویکرد این کشور آن است که هر محققی که از کشور خارج می‌شود، سفیران علم و فناوری آن کشور به شمار می‌رود.
معاون علمی رئیس‌جمهور، وطن‌پرستی را شاخص اصلی شهروندان هر کشوری ذکر کرد و گفت: بخش زیادی از توفیقات کشورهایی، چون هند و چین به لطف محققانی است که در سایر کشور‌ها به تحقیق و پژوهش اشتغال دارند.
وی با تاکید بر اینکه مساله کشور‌ها باید رصد شود، خاطر نشان کرد: هر فردی که از کشور خارج می‌شود، یک سرمایه است؛ ولی ما آمار‌های دقیقی از مهاجرت در اختیار نداریم و قصد تصمیم‌گیری‌های کیفی داریم و ابن در حالی است که یکی از اساسی‌ترین پارامتر‌های تصمیم‌گیری در اختیار بودن عدد و ارقام درست لست.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، اضافه کرد: تمام کسانی که آمار‌های مهاجرت‌ها را ارائه می‌دهند، مرجع و عدد و ارقامی در اختیار ندارند و بهترین مرجعی که می‌تواند در این زمینه آمار‌ها را ارائه دهد، پلیس گذرنامه است.
وی با اشاره به اقدامات وزارت علوم در خصوص ترجمه مدارک، یادآور شد: فراجا اطلاعات لازم از مهاجرت را که جزء اطلاعات محرمانه است، در اختیار دارد و کمک می‌کند تا بنیاد ملی نخبگان به آمار‌های مهاجرت نخبگان دسترسی داشته باشد.
وی با اشاره به فرموده پیامبر اسلام مبنی بر اینکه علم را بیاموزید ولو در چین، گفت: پیامبر اسلام نیز با مهاجرت نخبگان مخالف نبوده است و باید یاد بگیریم، آن کسی که از کشور خارج می‌شود، دشمنی با کشور ندارد.
تعطیلی کسب و کارهادهقانی فیروزآبادی درخصوص رویکرد معاونت علمی درباره تعطیلی پلتفرم‌ها و کسب و کارها، گفت: ما تاکید کرده‌ایم کسب و کار‌هایی که تعطیلی آنها منجر به آسیب رساندن به مردم می‌شود، اقدام درستی نیست.
وی افزود: ما بر این باوریم که اگر تشخیص داده می‌شود که مدیریت کسب و کارها و فرهنگ حاکم بر آنها مشکل دارند، جریان‌هایی، چون بسیج دانشجویی و غیر را حمایت و تقویت کنید تا قضای رقابت ایجاد شود.
هواپیمای مسافربری ۷۲ نفره از نظر فنی اصلا زیرساخت نداردمعاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، درباره آخرین وضعیت ساخت هواپیمای مسافربری ٧٢ نفره که به عنوان یک پروژه دانشگاهی در دانشگاه امیرکبیر پیگیری می‌شود، گفت: از این پروژه بازدید کردیم، پروژه خوبی است؛ اما از نظر فنی اصلا زیرساخت ندارد. این پروژه در ٧-٨ جلسه بررسی شد و مشخص شد که به دلایل متعدد، پروژه‌ای نیست که جوابگوی صنعت هواپیمایی باشد.
وی ادامه داد: تصمیم بر این شد شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند در این حوزه به سراغ ساخت و طراحی بخش‌های مختلفی از جمله سیم‌های کنترل، ناوبری هدایت، ابزار‌های موتور بروند و همچنین با کشورهایی که روابط خوبی داریم، در صنعت هوایی کنسرسیوم تشکیل دهیم. در نهایت جمع‌بندی شد که به عنوان عضوی از یک کنسرسیوم در ساخت یک هواپیمای جدید روسیه مشارکت داشته باشیم.
دهقانی فیروزآبادی در خصوص رسیدن کشور به ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه هوش مصنوعی، گفت: سال گذشته گفتگو‌هایی زیادی با رئیس‌جمهور و همینطور دستگاه‌های مختلف از جمله سازمان برنامه و بودجه برای الزام ایجاد یک مرکز ملی توسعه هوش مصنوعی و در کنارش یک شورای ملی راهبری انجام شد و در این راستا برنامه‌ها و مدل‌های کشورهای مختلف در حوزه هوش مصنوعی مورد مطالعه قرار گرفت.
معاون علمی رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه سال گذشته راه‌اندازی مرکز ملی هوش مصنوعی و شورای راهبری به تصویب رسید و اعضای شورا مشخص شدند، گفت: سال گذشته طی جلساتی که با سرمایه‌گذاران بخش دولتی و صندوق توسعه ملی و صندوق نوآوری داشتیم، راه‌اندازی صندوق پژوهش فناوری هوش مصنوعی با سرمایه ١٠ هزار میلیارد تومانی اسفندماه سال ١۴٠٢ برنامه‌ریزی شد.
وی ادامه داد: همچنین برنامه‌ریزی شده است مرکز ملی هوش مصنوعی، اپراتور هوش مصنوعی را ایجاد کند که این اپراتور ٣ خدمت اصلی مزرعه پردازشی بزرگ، مرکز داده بزرگ و کتابخانه‌های بزرگ زبانی و تصویری را ارائه می‌دهد. همانطور که اپراتور‌های تلفن همراه خدمات اینترنتی را ارائه می‌دهند، اپراتور ملی هوش مصنوعی نیز خدمات پردازشی بزرگ و خدمات کتابخانه‌های محاسباتی را در اختیار دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و سازمان‌ها و نهاد‌ها قرار می‌دهد.
دهقانی فیروزآبادی با بیان اینکه ایران از نظر دانش فنی و نیروی انسانی وضعیت خوبی دارد، گفت: در حوزه مقالات و ارجاعات، ایران رتبه ١٧ یا ١٨ را دارد، اما در حوزه کاربرد رتبه ٧٠ تا ٨٠ را دارد که این جایگاه به دلیل نبودن زیرساخت‌ها در کشور است و پیش‌بینی می‌کنیم در سال ١۴٠٣ تحول خوبی در حوزه هوش مصنوعی با ایجاد اپراتور ملی هوش مصنوعی و توسعه زبرسیستم‌ها داشته باشیم.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه مرکز ملی هوش مصنوعی جایگاهی فراتر از معاونت علمی است، گفت: از تمام دستگاه‌ها دعوت می‌کنیم که این مرکز را تقویت کنند.
وی افزود: پیش‌بینی ما این است که در سال ١۴٠٣ به چند صد GPU دسترسی پیدا کنیم، البته تحریم‌های شدیدی در این حوزه وجود دارد و حتی عربستان و امارات که برای خرید GPU اقدام کرده‌اند و حتی پول پرداخت کرده‌اند نیز تحریم شده‌اند. امیدواریم دانشگاه‌ها GPUهایی را که دارند، برای استفاده تجمیعی در اختیار قرار دهند.
وی در پاسخ به سؤال دیگری درباره حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در بورس، گفت: تاکنون ۱۰۸ شرکت در بازار سرمایه حضور دارند که تا پایان سال رشد صد درصدی خواهند داشت.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور با اشاره به اینکه یکی از مراحل بلوغ شرکت‌های دانش‌بنیان عرضه شدن آنها در بازار سرمایه و مشارکت آنها توسط سرمایه مردم است، افزود: رشد نهایی شرکت‌های دانش‌بنیان ورود به بورس است.
دهقانی فیروزآبادی ضمن بیان این مطلب که لزومی ندارد یک شرکت دانش‌بنیان برای ورود به بورس به معاونت علمی مراجعه کند، افزود: آنجایی که بحث کلان داده‌ها مطرح می‌شود یا به بحث داده‌های مرتبط با مردم یا امنیت مردم مرتبط می‌شود، صلاحیت شرکت‌ها برای ورود به بورس در کارگروهی که در معاونت علمی ریاست‌جمهوری تشکیل شده، مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد.
ارزیابی شرکت‌های دانشبنیانمعاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور یکی از مراحل بلوغ برخی از شرکت‌های دانش‌بنیان را عرضه شدن آنها در بورس بازار سرمایه دانست و گفت: مرحله رشد نهایی شرکت‌ها زمانی است که آنها وارد بورس شوند و برای ورود به بورس، اولین موضوع مطرح صلاحیت است. بورس دارای یکسری شورا‌هایی است که وقتی شرکتی بخواهد وارد بورس شود، از نظر دفاتر شرکت و سوابق فعالیت و آینده حضور آن را در بازار مورد بررسی قرار می‌دهند.
وی با بیان اینکه از این رو شرکت‌ها از نظر صلاحیت ورود به بورس ارزیابی می‌شوند، ادامه داد: برای شرکت‌هایی که مسائل آنها مستقیما با ابعاد حکمرانی ارتباط دارد مانند داده‌های کلان حکمرانی، یک مرحله بررسی در کارگروه دارد که در آن بررسی صلاحیت شرکت‌ها را انجام می‌دهد تا اطمینان حاصل شود که آن شرکت داده‌های مربوط به مردم را حفظ می‌کند.
دهقانی فیروزآبادی خاطر نشان کرد: خوشبختانه با اتفاقاتی که رخ داده، در سال گذشته بازار‌های تخصصی در بورس ایجاد شد، ضمن آنکه شاخص‌هایی، چون «نماد دانش‌بنیان» تعریف شد که منجر به ایجاد شتاب حضور شرکت‌ها در بورس شد.
معاون علمی رئیس‌جمهور یادآور شد: بر اساس آخرین آمار‌هایی که به دست آمده، ۱۰۸ شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار سرمایه حضور دارند.
رئیس بنیاد ملی نخبگان در خصوص اجرای نظام جدید ارزشیابی شرکت‌های دانش‌بنیان، گفت: در نظام ارزیابی جدید شرکت‌ها علاوه بر سطح فناوری، میزان اشتغال تخصصی و گردش مالی شرکت‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و بر این اساس شرکت‌ها به سطوح شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق و فناور تقسیم‌بندی می‌شوند.
وی با تاکید بر اینکه این نظام کاملا با نظام ارزیابی قبلی متفاوت است، خاطر نشان کرد: در گذشته شرکت‌ها بر اساس فناوری‌ای که تولید می‌کردند دسته‌بندی می‌شدند؛ شرکت‌های تولیدکننده محصولات مبتنی بر های‌تک جزء شرکت‌های سطح یک بودند، ولی الان اشتغال تخصصی و گردش مالی مد نظر است.
دهقانی فیروزآبادی افزود: لذا در گذشته شرکت‌های بسیاری در دسته نوع یک بودند که در بازنگری صورت گرفته تبدیل به شرکت‌های نوپا شدند و شرکت‌های نوع ۳ به‌عنوان شرکت‌های نوآور معرفی شدند. اولین فایده‌ای که اجرای این نظام برای معاونت علمی داشت، این است که حضور ۸ هزار شرکت، دید واقعی برای ما ایجاد کرد تا حجم و توان صادراتی خود را محاسبه کنیم.
معاون علمی رئیس‌جمهور این نظام ارزیابی را ابزار جدید برنامه‌ریزی و مدیریت اعطای تسهیلات برای معاونت علمی دانست و اظهار کرد: به عنوان نمونه شرکتی که قبلا با گردش مالی یک میلیارد تومان نوع یک بوده و تسهیلاتی دریافت می‌کرد، الان متناسب با ابعاد خود تسهیلات مورد نیاز خود را دریافت می‌کند. از این رو این نظام سازوکار‌هایی برای اعطای تسهیلات ایجاد کرد.
دهقانی فیروزآبادی اضافه کرد: از سوی دیگر ۱۰ مورد از پارک‌های علم و فناوری کشور کارگزار شناسایی شرکت‌ها شدند، در ارزیابی‌های جدید، شرکت‌های نوپا از سوی پارک‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
پلمب بیمارستان محب مهر به دلیل کشف حجاب صحت ندارد